Ίσως το πιο αμφιλεγόμενο θέμα των τελευταίων δεκαετιών, η οικονομική καταπίεση/ανισότητα ως λόγος μετανάστευσης, έρχεται στο προσκήνιο κάθε φορά που κάποια χώρα θέλει να ασκήσει έλεγχο στα σύνορά της και να «επιλέξει» το καλύτερο ανθρώπινο δυναμικό1 που θα ενισχύσει την οικονομία της (όπως συμβαίνει τώρα στις χώρες της Ε.Ε). Η ιστορία μάς δείχνει ότι οι άνθρωποι ανέκαθεν μετανάστευαν λόγω πόλεμων, φυσικών καταστροφών, διώξεων και βέβαια λόγω αναζήτησης καλύτερων οικονομικών συνθηκών.
India, 2013 by Juan Luis Sánchez
licensed under Creative Commons CC BY-NC-SA 2.0
Στις αρχές του 20ου αιώνα, 50 εκατομμύρια άνθρωποι έφυγαν από την Ευρώπη2, 1 στους 8 Ευρωπαίους (με 20-30% από τη Μ. Βρετανία, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία) πήγαν στην Αμερική, τον Καναδά, την Αργεντινή, τη Νότια Αφρική. Το 1950 το 50% των μεταναστών στην Αμερική ήταν στην συντριπτική τους πλειοψηφία Δυτικοί Ευρωπαίοι3. Με το τέλος του 2ου ΠΠ, χρειάστηκε νέο εργατικό δυναμικό και γι’ αυτό οι Ευρωπαϊκές χώρες είτε άντλησαν από τις πρώην αποικίες τους (όπως η Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ολλανδία) είτε υπέγραψαν συμφωνίες για εργατικά χέρια4 -όπως η Γερμανία- με άλλες χώρες (με την Ιταλία το ’55 και το ’65, Ελλάδα και Ισπανία το ’64, κ.α.). To 1973, το 10% του επίσημου εργατικού δυναμικού της Γαλλίας και της Γερμανίας, ήταν μετανάστες. Η ύφεση που ακολούθησε, οδήγησε σε δρακόντια μέτρα κατά της μετανάστευσης στην δεκαετία του ’80.
Αυτή η διαδικασία, ζήτηση-επιλεκτική αποδοχή-αποκλεισμός, εφαρμόζεται κατά βούληση από τα κράτη όποτε χρειάζονται εργατικό δυναμικό, από το Ασιατικό μεταναστευτικό κύμα προς την Αμερική το 18505 έως και τις μέρες μας. Ήδη, υπάρχουν μελέτες από ερευνητικά ινστιτούτα6 που έχουν φτάσει στον διεθνή οικονομικό τύπο, σύμφωνα με τις οποίες υπάρχει ανάγκη για εργατικό δυναμικό, ακόμα και για εύρωστες χώρες όπως η Γερμανία, η οποία εκτιμάται πως θα χρειαστεί 2.4 εκατομμύρια ανθρώπους μέχρι το 20207. Το τελευταίο διάστημα, έχουμε δει στις παρυφές -αλλά και στο εσωτερικό- της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμπεριφορές από κρατικούς και Ευρωπαϊκούς μηχανισμούς, που δυστυχώς περισσότερο παραπέμπουν σε σκλαβοπάζαρο, παρά σε διαχείριση ανθρωπιστικής κρίσης.
Η προσπάθεια να μειωθεί ή να υποβαθμιστεί η ανθρώπινη ανάγκη για μετακίνηση λόγω οικονομικών λόγων, με νομικούς όρους ή με χαρακτηρισμούς όπως «λαθραίος», «εγκληματίας» κτλ., ξεχνώντας ότι μιλάμε για ανθρώπους και όχι στατιστικά νούμερα σε λογιστικά φύλλα κάποιας επιχείρησης ή αντικείμενα εμπορίου, είναι τουλάχιστον μικρόμυαλη και ανεδαφική -αν όχι επικίνδυνη- αν δούμε τι συμβαίνει σε ένα παγκόσμιο επίπεδο.
Σε επίπεδο χώρας, βλέπουμε πολλές χώρες της περιφέρειας, να εξαναγκάζονται σε δάνεια από την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ8 που καταλήγουν να μην είναι βιώσιμα, και τελικά να ξεπουλούν ακόμα και βασικά δημόσια αγαθά όπως ο ηλεκτρισμός ή το νερό ενώ σε παραπάνω από 180 πόλεις σε 35 χώρες επιστρέφουν στον δημόσιο τομέα9 και μάλιστα σε πόλεις όπως το Βερολίνο και το Παρίσι. Η σταδιακή πώληση ενός κράτους για την αποπληρωμή δανείων, οδηγεί στην οικονομική εκμετάλλευση και ομηρία που με την σειρά τους οδηγούν τους ανθρώπους στην εξαθλίωση και φυσικά, κάποια στιγμή, στην σταδιακή μετανάστευση.
Πριν μεριχά χρόνια, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO), προέβλεπε ότι το 40-50% του παγκόσμιου πληθυσμού θα είναι κάτω από το όριο της φτώχειας των 2 δολλαρίων ημερησίως10 και την ίδια χρονιά, οι στατιστικές αναλύσεις, έδειχναν ότι κάθε 6 δευτερόλεπτα ένα παιδί πεθαίνει από την πείνα10. Η αναλογία του πλούτου μεταξύ των πλουσιότερων και φτωχότερων περιοχών στον κόσμο, είναι 19 προς 1. Αυτή η διαφορά μπορεί να μην φαίνεται μεγάλη, αλλά αν εξετάσουμε τα στοιχεία ανά χώρα, τότε η αναλογία είναι αγεφύρωτη. Η Αμερική έχει 267 φορές μεγαλύτερο κατά κεφαλήν εισόδημα από το Ζιμπάμπουε, η Νορβηγία 184 φορές μεγαλύτερο της Λιβερίας, η Ολλανδία 140 φορές του Κονγκό11 (οι αναλογίες υπολογίζονται με την ισοδυναμία αγοραστικής δύναμης σε κάθε χώρα). Είναι αναμενόμενο ότι οι άνθρωποι θα μετακινηθούν προς χώρες που είναι πιο αναπτυγμένες και με υψηλότερα εισοδήματα. Όπως είπαμε, αυτό συνέβη και με τους Ευρωπαίους, όταν κατά εκατομμύρια, στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, μετανάστευσαν σε άλλες χώρες για μια καλύτερη ζωή (και οι διαφορές στην αναλογία του πλούτου τότε, ούτε καν προσέγγιζαν τα σημερινά δεδομένα).
Έρευνες του ΟΟΣΑ καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι μετανάστες έχουν και τις ικανότητες και την θέληση να συνεισφέρουν στην οικονομία και κοινωνία της χώρας υποδοχής12, και τελικά η ενσωμάτωσή τους λειτουργεί ευεργετικά σε όλα τα επίπεδα.
Ένας άλλος πραγματικός λόγος που κάποιος/α μπορεί να φύγει από την χώρα του/της και να μεταναστεύσει, κρατιέται κρυμμένος απο την δημοσιότητα και ενισχύεται από τις δικές μας πράξεις χωρίς πολλές φορές να το γνωρίζουμε.
Η σύγχρονη σκλαβιά, δεν είναι τόσο μακρυά όσο νομίζουμε. Βρίσκεται στο κινητό μας, στην τηλεόραση μας, στον υπολογιστή μας, στα ρούχα μας. Παγκόσμια, υπολογίζεται ότι υπάρχουν 21 έως 36 εκατομμύρια σκλάβοι με το 26% να είναι παιδιά13. Ένα πλέγμα ανθρώπινης εκμετάλλευσης, από τοπικό έως κρατικό επίπεδο και από μικρές «επιχειρήσεις» έως πολυθενικές, βασίζεται πάνω στην καταπίεση και στην εξαναγκασμένη εργασία/σκλαβιά με μόνο στόχο το κέρδος που προφανώς θα οδηγήσει τους ανθρώπους να βρουν κάποιον τρόπο να μεταναστεύσουν.
Το 2001, μια έρευνα του ΟΗΕ στο Κονγκό14, αποκάλυψε ότι οι εσωτερικές ένοπλες διαμάχες γίνονται κυρίως για 5 βασικά μεταλλεύματα: Κολτάνιο, κοβάλτιο, χαλκό, διαμάντια και χρυσό. Τα περισσότερα από αυτά, χρησιμοποιούνται στα είδη σύγχρονης τεχνολογίας που χρησιμοποιούμε καθημερινά15, όπως τα κινητά τηλέφωνα, οι Η/Υ και οι τηλεοράσεις. Στα ορυχεία, ο στρατός εξαναγκάζει παιδιά υπό την απειλή όπλου αλλά και μέσω βιασμών16 – 48 ανά ώρα17 – για τις γυναίκες και τα κορίτσια, να εργάζονται στις χειρότερες συνθήκες18. Τα κέρδη από τα ορυκτά χρηματοδοτούν έναν πόλεμο που έχει διαρκέσει σχεδόν 20 χρόνια και οδηγεί μεγάλες εταιρίες τεχνολογίας στο να πλουτίζουν μέσω της ανθρώπινης σκλαβιάς. Η εταιρική ευθύνη έχει χάσει κάθε έννοια στον πολιτισμένο κόσμο μας. Εταιρίες όπως η HTC, η Nokia, η Samsung και η Apple, δεν μπορούν να διαβεβαιώσουν τους καταναλωτές ότι δεν υπάρχει παιδική εργασία σε κάποιο στάδιο της παραγωγής19. Ευθύνη από κει και πέρα, έχουμε κι εμείς που υποστηρίζουμε αυτό το εμπόριο, ενώ υπάρχουν εναλλακτικές που οφείλουμε να αναζητήσουμε.
Πολλές φορές, τα παιδιά, οι γυναίκες και οι άνδρες που βρίσκονται σε καθεστώς σύγχρονης σκλαβιάς, είναι πιθανόν να μην έχουν καν κάποιο επίσημο έγγραφο που να αποδεικνύει την εθνικότητά τους, και ουσιαστικά να μην υπάρχουν για κανένα κράτος. Οι ανιθαγενείς20, υπολογίζονται ότι είναι τουλάχιστον 10 εκατομμύρια21, με 700 χιλιάδες στην Ακτή του Ελεφαντοστού, 800 χιλιάδες στην Μιανμάρη, 500 χιλιάδες στην Ταιλάνδη, αλλά και περίπου 300 χιλιάδες στη Λετονία, εντός της Ε.Ε. Σε αρκετές -συμπτωματικά ίσως- από αυτές τις χώρες, ανθεί και το εμπόριο λευκής σαρκός. Μόνο στην Ταιλάνδη, αν και κανείς δεν ξέρει τον πραγματικό αριθμό, οι άνθρωποι που είναι στο κύκλωμα της πορνείας, εκτιμώνται μεταξύ 70.000 και 2.8 εκατομμυριών22. Ένα παγκόσμιο κύκλωμα σύγχρονης σκλαβιάς που εκτείνεται και στην Ε.Ε., το human trafficking αποφέρει 28 δις ευρώ κάθε χρόνο23, κάνωντας κάθε ευάλωτη κοινωνική ομάδα, να είναι ένας πιθανός στόχος.
Όποιος δραπετεύσει από το κύκλωμα της ανθρώπινης εκμετάλλευσης και βρίσκεται εκτός της χώρας του, μπορεί απλώς να θεωρηθεί οικονομικός μετανάστης, αν δεν το καταγγείλει στις αρχές -πράγμα ιδιαίτερα επικίνδυνο- και να βρεθεί σε κάποιο κελί φυλακής.
Όλοι οι άνθρωποι, όπως δείχνει η ιστορία και μέχρι τις μέρες μας, είτε γιατί ο εξαναγκασμός ήταν άμεσος -με κίνδυνο της ζωής- είτε γιατί η χώρα προέλευσης ασφυκτιούσε οικονομικά, μετανάστευσαν για μια καλύτερη ζωή. Κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει το αντίθετο και όλοι πρέπει να έχουμε το δικαίωμα στην ασφαλή μετακίνηση σε αυτόν τον κόσμο.
Paris by June Rodrigo
licensed under Creative Commons CC BY-NC-ND
Hawaii, homeless camp
by Audrey McAvoy (AP)
India, 2013 by Juan Luis Sánchez
licensed under Creative Commons CC BY-NC-SA 2.0
Evening Wash, Tondo Landfill, Manila by Adam Cohn
licensed under Creative Commons CC BY-NC-ND 2.0
Scrap Metal by Adam Cohn
licensed under Creative Commons CC BY-NC-ND 2.0
Children work at a garbage field by ILO/Bao Hung
licensed under Creative Commons CC BY-NC-ND 3.0 IGO
The Abandoned by William Dibble
licensed under Creative Commons CC BY-NC 3.0
Unequal Scenes,
Copyright: Johnny Miller
CAMPAIGN ΠΑΙΔΙ